zaterdag 22 februari 2020

Brexit, angst en democratie

Pas heb ik een film gezien over de Brexit, ‘The uncivil war’. Het verhaal ging over het Brexit referendum en focust op de leiding van de ‘leave’ campagne en vooral op de persoon van Dominic Cummings, de campagneleider. Een aanrader om te kijken, met een vreemde gewaarwording dat je weet hoe het afloopt en toch het gevoel hebt dat je naar een science fiction thriller kijkt. De wijze waarop de campagne in deze speelfilm wordt weergegeven, helpt je echt van elke naïviteit af. De leiding van de campagne zocht en vond precies de juiste termen om mensen te laten stemmen voor ‘leave’. Heel knap om het maatschappelijke sentiment aan te voelen en te vertalen naar knoppen waar je op kunt drukken om jouw doel te bereiken. Soms ook dus letterlijk knoppen, op facebook en andere social media. In dit geval was het sentiment samen te vatten in de slogan ‘take back control’, waarbij het gevoel werd aangesproken dat het land out of control was, door vreemde machten van buiten.
Razend interessant om te zien hoe iemand met een duidelijk doel voor ogen, dat weet te realiseren. Zonder een duidelijk doel en een enorme drive komen dingen niet tot stand. Echter, de film maakt ook duidelijk dat je wel een plan kunt hebben om iets voor elkaar te krijgen, maar dat dit niet per se betekent dat je dan ook weet hoe het daarna verder moet. Je kunt alles op alles zetten om bv. die fantastische zeilreis rond de wereld te maken, obsessief geld sparen en botenbeurzen aflopen, maar als je dan eenmaal met de net gekochte boot de haven verlaat geen idee hebben hoe verder. Groot Brittannië moest uit de EU. Het doel heiligde alle middelen, alles werd uit de kast gehaald. Het losgemaakte sentiment om het doel te bereiken bleek heel krachtig en ook niet zomaar weer terug in de fles. Maar wat wilde Cummings daarna? De film geeft geen houvast dat er van tevoren was nagedacht wat de emoties in de campagne zouden kunnen betekenen op de langere termijn.
Maar je ziet dit gedrag wel vaker in de politiek maar ook op andere terreinen in onze maatschappij. Je wilt iets bereiken en probeert zo goed mogelijk op de knoppen te drukken, waarvan je verwacht dat dit het effect heeft dat je zoekt. 
Onder de meest effectieve knoppen liggen gevoelens van angst en verlies. Neem Hugo de Jonge, die graag partijleider van het CDA wil worden, en pleit voor beperken van immigratie. Of Hans de Boer, voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW, die de noodklok luidt over het lerarentekort, omdat dit de economie en dus de positie van bedrijven op termijn zal beschadigen. Angst wordt gevoed door wantrouwen over de motieven van anderen. Alleen kennis is geen antwoord op angst. Hoe komen we tot meer vertrouwen? Hoe voorkomen we dat we in de kramp schieten en/ of verlamd raken door angst? 
Een Vlaamse psycholoog, Bram Vervliet, stelt dat je je angsten moet aangaan. Dat geldt ook voor angst voor het onbekende of de onbekende, wat in extreme vormen racisme heet. Racisme kun je te boven komen. Hoe meer we in contact komen met mensen uit andere culturen, hoe minder bang we zijn, zegt Bram Vervliet. De Albanese filosoof Bleri Lleshi pleit ook voor het series nemen van angst. Hij zegt: ‘Doordat we niet met angst leren omgaan wordt het groter, erger. Het isoleert. We leven in tijden waarin angst heerst én niet mag bestaan’. Mensen krijgen dan een onverschilligheid over zich, worden cynisch. Lleshi ziet politici cynisme als een trucje gebruiken, om zelfverzekerd over te komen halen ze anderen onderuit. De Brexit campagne was daar wel een modelvoorbeeld van. Wantrouwen wordt dan gevoed en democratie wordt daarmee verzwakt, immers de suggestie wordt gewekt dat ‘anderen’ het niet goed met jou of met het land voorhebben. Voor je het weet, zoeken we met z’n allen naar meer controle. Democratie drijft juist op het weten dat de ‘meeste mensen deugen’, om de boektitel van Rutger Bregman maar aan te halen. Filosoof Lleshi pleit voor moed, actieve hoop en liefde, om de wortels van de angst te uittrekken. Je angst onder ogen zien doe je door bewust in gesprek te blijven, ook met andersdenkenden.